Fossa Eugeniana

De Fossa Eugeniana is een in 1626 begonnen kanaal tussen de Maas en de Rijn. Het is nooit volledig afgemaakt, maar gedeelten zijn behouden gebleven. Het is 4,30 meter breed en 50 km lang.

De Spanjaarden wilden een Schelde-Maas-Rijnkanaal graven om de Maas- en Rijnhandel af te snoepen van de afgescheiden en vijandige Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, en deze om te leiden naar Antwerpen zodat de havens van Amsterdam en Rotterdam tot betekenisloosheid zouden vervallen. Bovendien zou het kanaal dienen als verdedigingswal. Daarom zouden op regelmatige afstanden 24 schansen met bastions gebouwd worden. Hoe dan ook, het eerste deel van het kanaal, tussen de Maas en de Rijn, kwam al niet af.

Aanleg
Het kanaal werd gepland onder de toenmalige Spaanse regentes in Brussel, Isabella Clara Eugenia, dochter van Filips II, naar wie het ook werd genoemd. Deze kwam op 17 juni 1627 in Roermond aan om van daar gedurende de volgende dagen het verloop van de Fossa Eugeniana van Venlo via Straelen naar Gelderen te bezichtigen. De technische leiding lag vermoedelijk in de handen van Giovanni di Medici; ook markies Spinola was erbij betrokken. Onder leiding van de toenmalige stadhouder van het Overkwartier van Gelre, Hendrik van den Bergh, werd ijverig aan de bouw begonnen. De eerste spade ging op 21 september 1626 de grond in. Al spoedig waren tot 8000 arbeiders aan het werk. Reeds in november waren de schansen gebouwd, en was het kanaal van Rheinberg tot Gelderen reeds zo breed dat er water door stroomde.

Bij de bouw van de tweede helft ontstonden er echter problemen. Niet alleen technische problemen en de overvallen door de Nederlandse troepen, maar ook financiële problemen van de Spaanse kroon, onder andere veroorzaakt door de verovering van de Armada door de Nederlandse Zilvervloot in 1628, lieten het project stagneren. In 1629 werd de bouw voorlopig gestaakt. Door de inname van Venlo in 1632 en Rheinberg in 1633 door de Nederlanders onder Frederik Hendrik verviel tenslotte de reden voor de bouw van de Fossa Eugeniana.

Een andere poging tot een Schelde-Maas-Rijnverbinding, met inpassing van deze Fossa, werd later ondernomen door Napoleon Bonaparte met zijn Grand Canal du Nord, maar evenmin voltooid.

Verloop
Bij Rheinberg mondt het kanaal in de Rijn uit. Vandaar loopt het ten noorden van Kamp-Lintfort, langs Kloster Kamp tussen Sevelen en Issum richting Geldern. Daarna ten zuiden van Walbeck, waar de route tussen Arcen en Straelen naar het zuiden afbuigt. Bij Venlo mondt het kanaal in de Maas uit.

Grote delen van het verloop van de Fossa Eugeniana zijn heden nog goed te herkennen. Van de forten zijn er nog enige te zien, vooral op het gedeelte tussen Geldern en Rheinberg. Het enige dubbelfort dat nagenoeg compleet behouden is ligt bij Arcen net voor de grensovergang naar Duitsland.

Langs de Fossa Eugeniana werd aan het eind van de jaren 1990 een ongeveer 60 kilometer lange, grensoverschrijdende wandel-, fiets- en skateroute aangelegd, die ook langs andere bezienswaardigheden in de omgeving loopt.

Nederlandse gedeelte
Het Nederlandse gedeelte van de Fossa komt bij Arcen binnen, om vervolgens een scherpe bocht te maken in zuidelijke richting. Via de Rijnbeek in Venlo mondt het kanaal uit in de Maas. Echter, dit laatste stuk is drooggelegd en bebouwd, dus kan men alleen het stuk tussen Arcen en Venlo terugvinden. Grote delen van dit stuk tot aan de Rijnbeek zijn intussen allang drooggelegd, maar nog wel duidelijk herkenbaar in het landschap.

Status: Rijksmonument