Een grafheuvel (ook: heuvelgraf of tumulus) is een heuvel uit de prehistorie die werd gebruikt als begraafplaats. De heuvels werden opgeworpen over menselijke resten in een kuil, boomkist, hunebed, steenkist, grafkist, urn, tombe of grafkamer. Grafheuvels komen voor in diverse afmetingen en werden gemaakt van verschillende materialen, afhankelijk van de periode en het gebied. Ook de maatschappelijke positie van de overledene bepaalde het type grafheuvel.

De grafheuvel werd gebruikt voor het begraven van een persoon of meerdere overledenen van de gemeenschap. Vaak werd de grafheuvel daarna ook nog gebruikt voor het begraven van resten van later overleden mensen. Deze personen werden in de bestaande grafheuvel begraven, waarbij de grafheuvel soms werd verhoogd. In bepaalde gebieden is er één grafheuvel in het landschap, maar grafheuvels worden ook in groepen aangetroffen of zijn onderdeel van een groter grafveld of urnenveld.

Men vermoedt dat grafheuvels, behalve om de doden een laatste rustplaats te geven, ook gebouwd en gebruikt werden voor verering.

Grafheuvels werden opgeworpen in de late steentijd, de bronstijd en de ijzertijd.

Neolithicum
In het neolithicum bedekten de heuvels meest gemeenschappelijke grafkamers die gebruikt werden voor de bijlegging van botten, zoals bij hunebedden het geval was.

Bronstijd
Men werd vaak begraven in een kuil, waaroverheen de heuvel werd opgeworpen. De heuvels hadden vaak één of meer kransen van palen door de voet van de heuvel.
De grafheuvels uit de midden- en late bronstijd zijn anders opgebouwd en worden ringwalheuvels genoemd. Dit type grafheuvel kenmerkt zich door een heuvel in het midden, met daaromheen een greppel, omgeven door een wal van aarde. In grafheuvels die in de vroege bronstijd zijn opgeworpen bevinden zich soms keien.
Vanaf de vroege tot late bronstijd vindt men crematie-urnen met asresten in de heuvel. In de midden-bronstijd wordt de dode soms in een uitgeholde boom (boomkist) begraven.

IJzertijd
In de ijzertijd werd het lijk verbrand, en de heuvel over deze plek opgeworpen.

Grafheuvels in deze regio en de datering ervan:

  • Grafheuvelcomplex Craijelheide uit de IJzertijd
  • Grafheuvelcomplex Römer uit de IJzertijd