Venlo-Incident

Het Venlo-incident was de gevangenneming op 9 november 1939 door de Sicherheitsdienst van twee Britse agenten van de Secret Intelligence Service (ook wel bekend als MI6) in de eerste maanden van de Tweede Wereldoorlog.

Voorgeschiedenis

De Britse geheime agenten hadden Duitse officieren ontmoet in Venlo, die hen vertelden dat zij een aanslag op Hitler voorbereidden. De volgende ontmoeting was geregeld door Duitse RSHA- en SD-agenten, onder wie Walter Schellenberg, die zich voordeden als in Nederland verblijvende Duitse politieke vluchtelingen. Hun bedoeling was het vergaren van informatie over de Britse geheime diensten en het verstrekken van valse informatie aan hen.

De SIS had de agenten, Captain Sigismund Payne Best en Major Richard H. Stevens, op de zaak gezet. Zij ontmoetten drie officieren, waaronder “Major Schaemmle” (Walter Schellenberg), in Nederland. “Schaemmle” zei dat het Duitse OKW (Oberkommando der Wehrmacht) zich bezorgd maakte om de grote verliezen tijdens de Duitse veldtocht in Polen en van plan was om Hitler te arresteren en zijn bewind omver te werpen. Heinrich Himmler had echter bevolen dat de Britse agenten gevangengenomen moesten worden.

Incident

In de nacht van 8 op 9 november 1939 overschreden Duitse agenten de grens met het soevereine en officieel neutrale Nederland. Zij zouden de Britse agenten ontmoeten in Café Backus aan de Herongerberg, op enkele tientallen meters afstand van de grens. De Britten was beloofd dat zij de generaal die de leider was van de samenzweerders zouden ontmoeten. Best en Stevens werden vergezeld door de Nederlandse luitenant Dirk Klop, ondanks een waarschuwing door Henri Koot. Deze specialist in cryptografie vond de door de vermeende Duitse samenzweerders gebruikte code zo zwak, dat hij hen niet serieus nam en een Duitse valstrik vermoedde.

Toen Best, Stevens en Klop aankwamen bij Café Backus aan de Herungerberg, dwongen de Duitsers hun auto met vuur van een machinegeweer tot stilstand. Klop beantwoordde het vuur met zijn dienstpistool, maar werd dodelijk verwond.

De Duitsers voerden de twee Britse agenten en het lichaam van Klop over de grens naar Duitsland. Stevens had bij zijn gevangenneming een lijst van Britse agenten bij zich. In Düsseldorf moesten de Britse agenten bij hun ondervraging meer informatie prijsgeven. Met deze informatie kon de Gestapo meer Britse agenten in bezette gebieden arresteren, met name in het Tsjechische deel van Tsjechoslowakije en het pas geannexeerde Sudetenland. Zij verkreeg bovendien informatie over de organisatie van de SIS en een lijst van SIS-officieren die gevangengenomen zouden moeten worden zodra de invasie van Groot-Brittannië een feit zou zijn.

Afloop

De Nederlandse regering schonk aanvankelijk geen publiciteit aan het incident, omdat de overval door burgers verricht was. Toen kort erna de Duitse pers meldde dat de overval door Duitse organen verricht was, eiste de Nederlandse regering opheldering bij de Duitse autoriteiten, en verzocht een onderzoek in te stellen naar het incident. Duitsland heeft hierop nooit gereageerd (ook niet afwijzend). Best en Stevens bleven tot het einde van de oorlog als krijgsgevangenen geïnterneerd.

Gevolgen

Het Venlo-incident droeg eraan bij dat de Britten voortaan zeer terughoudend zouden zijn als zij benaderd werden door Duits militair verzet en Duitse officieren die zich tegen het regime wilden verzetten.

Hitler gebruikte het Venlo-incident als aanleiding om Nederland binnen te vallen op 10 mei 1940, omdat Nederland door de aanwezigheid van een Nederlandse officier bij het incident zijn neutraliteit geschonden zou hebben. De Nederlandse regering wees dit resoluut van de hand, omdat Duitsland zelf 6 maanden lang niets had laten horen op de herhaalde Nederlandse verzoeken om opheldering.

De officiële Engelse documenten rondom het Venlo-incident zouden pas ná 2015 worden vrijgegeven. Dit is echter al eerder gebeurd door een aanpassing in de Engelse wetgeving. De documenten waar het om gaat zijn voor het eerst te zien geweest in de documentaire ‘Het Venlo Incident, 70 jaar na dato’.

Vernoemingen

Op de Herongerberg in Venlo, waar het incident plaatsvond, zijn drie straten vernoemd naar het incident:

• Negen-novemberweg
• Luitenant Klopweg
• Kapitein Bestweg

Richard Stevens heeft geen straatnaam gekregen. Het is niet bekend waarom hij geen straatnaam naar zich vernoemd heeft gekregen. De historici denken dat de rol die Stevens heeft gespeeld tijdens zijn gevangenneming niet helemaal zuiver is geweest. Wellicht dat hij namen van Engelse geheim agenten heeft doorgespeeld aan de Duitse Sicherheitsdienst. Tot op heden is dat echter nooit bewezen.

Documentaire

Op 9 november 2009 bracht Omroep Venlo de documentaire ‘Het Venlo Incident, 70 jaar na dato’ uit. Precies 70 jaar na het voorval werd de 65 minuten durende docu uitgezonden op de lokale zender. Aan de documentaire ging een research van bijna één jaar vooraf. Historici, ooggetuigen en een reconstructie schetsen een beeld van het merkwaardige voorval.

Op 2 juni 2010 werd de documentaire ‘Het Venlo Incident, 70 jaar na dato’ bij Beeld & Geluid in Hilversum bekroond met een OLON-Award voor beste tv-programma.

Literatuur

• Andrew, Christopher: Secret Service, London 1985
• Best, Sigismund Payne: The Venlo Incident, London 1950
• Brown, Anthony Cave: Bodyguard of Lies, New York 1975 (Deutsch: Die unsichtbare Front, München 1976)
• Brown, Anthony Cave: The Secret Servant, London 1987
• Bulhof, Henri A.: Sigismund Payne Best, Hoofdrolspeler in het Venlo-Incident (Met inleiding door Prof. Gerald Fleming, emeritus reader in German, University of Surrey), Venlo 2009
• Colville, John: The Fringes of Power: Downing Street Diaries 1939-1955, New York 1985
• Deac, Wil: The Venlo Sting, World War II Magazine 1/1997, New York 1997
• Deacon, Richard/West, Nigel: Spy!, London 1980
• Dilks, David (Hrsg.): The Diaries of Sir Alexander Cadogan 1938-1945, London 1971
• Enquêtecommissie Regeringsbeleid 1940-1945, 8 Teile 1949-56, Teil 2 a,b,c, Den Haag 1949
• Graaff, Bob de: The Venlo Incident, World War Investigator 13/1990, London 1990
• Höhne, Heinz: Canaris. Patriot im Zwielicht, München 1976
• Kessler, Leo: Betrayal at Venlo, London 1991
• Kleffens The rape of The Netherlands, uitg. Hodder & Stoughton, Londen (1940), pp.64-70; Ned. vert. De overweldiging van Nederland, uitg. The Netherland Publishing Company, Londen (1941), pp. 50-55
• Kroonenberg, Jeroen van den, ‘Het Venlo Incident, 70 jaar na dato’. Omroep Venlo productie 2009.
• Meyjes, H. C. Posthumus: De Enquêtecommissie is van oordeel – een samenvatting van het parlementaire onderzoek naar het regeringsbeleid in de oorloogsjaren, Arnhem/Amsterdam 1958
• Nater, Johan P.: Het Venlo incident, Rotterdam 1984
• Peis, Günter: The Man Who Started The War, London 1960
• Peis, Günter: Zieh’ dich aus, Georg Elser!, 8-teilige Serie in “Bild am Sonntag” 8. November – 27. Dezember 1959, Hamburg 1959
• Read, Anthony / Fisher, David: Colonel Z, New York 1985
• Schellenberg, Walter: The Schellenberg Memoirs, London 1956 (Deutsch: Aufzeichnungen, München 1979)

Bron: Wikipedia