In 1913 werd er op de westoever van de Maas tegenover de stad Venlo bovenop het van origine Spaanse fort Sint Michiel een nieuwe kazerne gebouwd. Deze infanteriekazerne kreeg de naam St. Michel en de opening van deze kazerne betekende het vertrek van de soldaten uit Venlo zelf.
St. Michel
De St. Michelskazerne is een directe verwijzing naar het fort Sint Michiel dat op dezelfde plek van 1641 tot 1874 daar gelegen heeft. Het fort en dus ook de kazerne is vernoemd naar de heilige Sint Michael, beschermheilige voor o.a. de soldaten en in dat opzicht ook een logische benaming voor de kazerne, wat toch een veilige thuisbasis moet zijn voor de soldaten.
Naamsverandering
In Mooi Limburg van 24 januari 1935 lezen we dat met machtiging van koningin Wilhelmina de minister van defensie, Laurentius Nicolaas Deckers, bepaald heeft dat de kazerne voortaan de naam Frederik Hendrik zal dragen.
Dat de koningin hiervoor toestemming gaf is niet vreemd, het heeft wellicht te maken met haar geloof en wens om haar voorouder Frederik Hendrik te eren. Maar waarom de minister juist deze naam voorgedragen heeft is wel vreemd te noemen.
Zeker als er naar de geschiedenis van Venlo gekeken wordt. Om het een en ander uit te leggen zal er stilgestaan worden bij deze geschiedenis. Hierbij zal dieper ingegaan worden op de vragen ‘Wie was Frederik Hendrik?’, ‘Wat heeft hij voor Venlo gedaan?’, ‘Wat is de opstand?’ Maar ook naar de vragen ‘Welke rol speelde Venlo tijdens de opstand?’ en ‘Wat heeft het geloof van de Venlose bevolking ermee te maken?’
Wie was Frederik Hendrik?
Frederik Hendrik van Oranje werd in 1625 stadhouder van de soevereine provincies Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel en daardoor ook opperbevelhebber van het Staatse leger toen hij zijn overleden broer opvolgde. In de zomermaanden trok hij er met zijn leger op uit om land te veroveren op de Spanjaarden. Hierbij gaf hij de voorkeur aan het hermetisch afsluiten van steden van de buitenwereld waardoor er geen voedsel de stad in kon en mensen de stad niet konden verlaten. Hierdoor werden steden gedwongen zich over te geven en zo kwam Frederik Hendrik aan zijn bijnaam de stedendwinger.
Wat heeft hij voor Venlo gedaan?
Frederik Hendrik heeft met zijn leger verschillende malen geprobeerd de stad over te nemen van de Spaanse heerser. In 1606 liep een belegering van de stad Venlo op niets uit en bleef het in Spaanse handen. In 1632 belegerde en veroverde hij Venlo hierbij dwong hij de stad de St. Joriskerk aan de protestanten over te geven. Venlo behoorde vanaf dat moment tot 1637 tot de verenigde provinciën. In 1946 heeft Frederik Hendrik nogmaals een poging gedaan de stad te veroveren op de Spanjaarden, deze is mislukt.
In zijn leven heeft hij dus drie keer de stad belegerd, waarbij hij er slechts in slaagde de stad één keer gedurende een periode van 5 jaar onder staats bewind te plaatsen. In deze periode werd het katholicisme alleen gedoogd als er ook sprake was van een protestantse kerk. Een vorm van onderdrukking van het volk dus. Niet echt iets om trots op te zijn als Venlonaar.
Wat was de opstand?
Het katholicisme was onder heerschappij van de Spanjaarden de enige toegestane religie. Maar de gedachten van Maarten Luther en Johannes Calvijn hadden veel aanhang verworven in grote delen van de Lage Landen. De protestanten wensten meer vrijheid voor hun gedachtengoed, meer zeggenschap over hun eigen bestaan en maakten zich los van de Spaanse heerschappij door in verzet te komen. Dit verzet begon in 1566 met de beeldenstorm waarbij protestanten de katholieke kerken bestormden om daar beelden, schilderijen en andere religieuze objecten te vernielen. Hierdoor verslechterde de situatie snel en in 1568 was er sprake van een opstand tegen de Spaanse heerser. In de 80 jaren daarna probeerden de opstandelingen onder leiding van de stadhouder, eerst prins Maurits, later zijn broer prins Frederik Hendrik, steeds meer grond te veroveren. Dit ging gepaard met veldslagen, belegeringen en veroveringen waarbij ook de nodige slachtoffers vielen.
Welke rol speelde Venlo tijdens de opstand?
Venlo had in 1343 stadsrechten verkregen, waardoor het een muur om de stad heen mocht bouwen. Langzaamaan veranderde het open karakter van de handelsstad aan de Maas in een middeleeuwse vestingstad. Met muren, torens en poorten werd gepoogd de vijand buiten te houden. In 1543 werd de stad veroverd door Karel van Luxemburg, koning van Spanje en Rooms-Duits keizer. Dat kunnen we als beginpunt zien van de Spaanse heerschappij in Venlo.
Tijdens de opstand is Venlo slechts enkele jaren Staats geweest. In periode 1579 tot 1586 en in de periode 1632 tot 1637. Alles bij elkaar is Venlo tijdens de opstand dus een kleine 9 jaar staats geweest, waarvan 4 jaar in de tijd dat Frederik Hendrik stadhouder was. Zelfs in de periode na de opstand is Venlo lange tijd Spaans gebleven alvorens het onder Franse heerschappij kwam te staan.
Wat heeft het geloof van de Venlose bevolking ermee te maken?
Onder Spaanse heerschappij was de enige toegestane godsdienst het katholicisme. De bevolking van Venlo was dan ook grotendeels katholiek. Al in 995 is er al sprake van een katholieke zaalkerk op de locatie van de oude Sint Martinuskerk die daar vanaf 1410 gebouwd werd. Behalve de Sint Martinuskerk was er ook sprake van de Sint Joriskerk. Deze stamt uit 1480 en behoorde bij het katholieke Sint Jorisgasthuis. (Bergs, K. & Desar, T., 2007) In zijn boek over de veldslagen van Frederik Hendrik maakt Baudartius melding van het vertrek van de Staatse troepen na de belegering van 1586, waarbij de bevolking, tegen zijn verwachting in, zich makkelijk overgegeven had. Ook kregen de protestanten die in de stad gevestigd waren de tijd om vrijwillig te vertrekken.
Men kan dus aannemen dat ten tijde van de opstand de Venlose bevolking katholiek was en mogelijk zelfs voor een groot deel aan de kant van de Spaanse heerser stond.
Motieven voor de naamsverandering
De minister van defensie, Laurentius Nicolaas Deckers, vond het nodig de naam van de st. michelskazerne te veranderen. Laurentius Nicolaas Deckers was lid van de Rooms Katholieke Staatspartij, waardoor de naamsverandering zeker niet voor de hand ligt. Maar wat heeft hem ertoe bewogen om een protestantse naam aan een kazerne te geven dat in het katholieke zuiden van Nederland ligt?
De motieven voor deze verandering werden toegelicht tijdens een bijeenkomst in de cantine van de kazerne door 1eluitenant A.J.A. Oudenampsen.
Een eerste motief is de mislukte aanval op de stad Venlo op 30 september 1606. Frederik Hendrik heeft, volgens het artikel, met 1200 paarden en 6000 voetknechten geprobeerd de stad te bedwingen.
Het tweede motief is de belegering van 1631 waarbij de prins met een leger huurlingen bestaande uit Engelsen, Duitsers, Fransen en Schotten voor de stadsmuur stond en de bevolking afsloot van de rest van de wereld. Na drie dagen gaf Venlo zich over en moest de St. Joriskerk aan de protestanten afstaan, waarna het leger van Frederik Hendrik zich in de stad vestigde.
Het derde motief is dat Frederik Hendrik, de stedendwinger, als held werd gezien door de toenmalige minister van defensie.
Waarom de naamsverandering dan toch een foute keuze lijkt
Er zijn verschillende redenen te bedenken waarom de naamsverandering van de kazerne een foute keuze lijkt.
De eerste reden is dat Frederik Hendrik weinig tot niets positiefs voor de stad Venlo gedaan heeft in de periode van ruim 4 jaar dat hij de stad in handen had. Hij had namelijk weinig tot geen interesse in politieke besluitvorming en was veel te druk met het bedwingen van andere steden.
De bevolking van een stad omsingelen met een overmacht aan ingehuurde soldaten, afsluiten van eten en drinken en afwachten totdat ze zich overgeven is niet een heldendaad te noemen maar een vorm van marteling aldus het VN-verdrag tegen marteling.
Ook tijdens zijn belegeringen maakte hij geen gebruik van de locatie waar de latere Frederik Hendrik kazerne gebouwd werd. Want had men eenmaal het fort in handen, dan was het veroveren van de stad Venlo een peuleschil.
Venlo behoorde ten tijde van de opstand tot het katholieke zuiden, terwijl Frederik Hendrik het protestantisme aanhing. In 1935 was in Venlo het katholicisme nog steeds groter dan het protestantisme dus uit een religieus oogpunt is de keuze voor Frederik Hendrik als naam voor de kazerne dan ook vreemd.
Opmerkelijk
Nog vreemder is de keuze voor het schenken van een borstbeeld van Frederik Hendrik aan de 2e regiment infanterie in 1939. De kunstenaar Charles Vos kreeg in dat jaar de opdracht een borstbeeld te maken als cadeau voor de jubilerende 2e regiment infanterie.
Opmerkelijk is ook dat Venlo tot op de dag van vandaag Frederik Hendrik lijkt te vereren. Zijn borstbeeld staat naast enkele kanonnen in de Luif, een stuk voormalig stadsmuur, dat hem juist buiten moest houden.
Literatuurlijst
- nl (2022) Wat is marteling? Geraadpleegd op 10-02-2022
- Baudartius, W. (1616) Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and’re notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden.
- Bergs, K., Desar, T. (2007) De Venlose kerken.
- net (2018) Frederik Hendrik van Oranje Geraadpleegd op 10-02-2022.
- Kiefer, A. (2016) Factsheet tijdslijn vestingwerken Venlo en Fort St. Michiel.
- Limburgs Dagblad (1939) Borstbeeld voor 2e regiment infanterie.
- Mooi Limburg (1935) Nieuwe naam kazerne.
- Nieuwe Venlosche Courant (1934) Presentatie nieuwe naam kazerne.
- com (2022) RKSP Geraadpleegd op 10-02-2022
- Rietbergen, P.J. (2018) Geschiedenis van Nederland in vogelvlucht.