Echt Nep: Mikwe

Het thema voor de maand van de geschiedenis 2024 is ‘Echt Nep‘. Een mooi thema waarbij het verhaal van de Venlose Mikwe niet mag ontbreken.

In 2004 werd er bij archeologisch onderzoek op de Maasboulevard een vondst gedaan. Het betrof in ieder geval middeleeuwse restanten van een gebouw. Nader onderzoek wees uit dat het weleens om een mikwe kon gaan. Dit is een middeleeuws Joods badhuis. Men trof namelijk in één muur een afbeelding van een zogeheten menora aan. Een menora is een soort Joodse kandelaar. Deze was erin gekrast.

Geschiedenis baseert zich op bronnen, een historicus doet aan bronnenonderzoek. Hij bekijkt en analyseert bronnen en op basis van wat hij aan bronnen heeft geeft hij een verklaring over de loop van de geschiedenis. Alleen, het is geen exacte wetenschap. Afhankelijk van wat je onderzoeksvraag is en welke bronnen je op welke wijze interpreteert kom je tot een verklaring. Een andere historicus kan zomaar met een andere verklaring komen afhankelijk van zijn bronnenanalyse.

Bij het mikwe zitten we echter met het probleem dat nadat de archeoloog de menora aangetroffen had, hij meteen tot de conclusie is gekomen dat het hier om een mikwe ging. Dit werd in één klap groot nieuws en het mikwe werd in zijn geheel uitgegraven en in een nieuw te bouwen vleugel van het Limburgs Museum geplaatst.

Een afbeelding in een oude muur van een middeleeuws gebouw gekrast, is een bron, een primaire bron dat een verhaal kan vertellen over de functie van dat gebouw. De archeoloog heeft niets anders gedaan dan dit interpreteren en een verklaring geven met betrekking tot deze functie. Zo gek is het dus niet dat hij tot de verklaring kwam dat het om een mikwe ging.

Alleen, later onderzoek heeft aangetoond dat de tekening in de muur van recente makelij is. Aangebracht nadat de muur opgegraven is of ontstaan door de reinigingswerkzaamheden die er plaats gevonden hebben na de opgraving. In ieder geval is slechts een gedeelte recent, één arm van de kandelaar zou mogelijk wel ouder kunnen zijn. Er is dus met deze primaire bron geknoeid.

De archeoloog heeft niets anders gedaan dan bronnen interpreteren, iets wat bij zijn vak hoort. En het leek erop dat hij met een primaire bron te maken had. Dat hij daarbij niet wist dat met de bron geknoeid was, valt hem niet aan te rekenen. Iemand heeft dus aan bronnenvervalsing gedaan waardoor er een verkeerde interpretatie van de functie van het gebouw tot stand is gekomen.

Wie dit gedaan heeft? Is het de archeoloog zelf geweest? Of toch iemand anders? Ja, dat is dus de vraag. Feit is wel dat de afbeelding in de muur van de menora niet middeleeuws is, maar echt nep…